o nas

Głos Fizjoterapeuty 1.02.2023

„Gdy pytam fizjoterapeutów, dlaczego zapisali się na kurs o pacjentach kardiologicznych, to odpowiadają, że się ich boją. Niesłusznie!” – zapewnia dr hab. prof. AWF Edyta Smolis-Bąk,  która opowiada o swojej fascynującej pracy  w Narodowym Instytucie Kardiologii w Aninie.

Dr hab. prof. AWF Edyta Smolis-Bąk jest ekspertką w dziedzinie fizjoterapii kardiologicznej programu Fizjo-learning.

Kim są Pani pacjenci?

W naszej placówce jest pełen przekrój pacjentów kardiologicznych: od pacjenta po klasycznym zawale po takiego, którego serce wspomagane jest najróżniejszymi nowoczesnymi urządzeniami. To osoby młode, które chcą jak najszybciej wrócić do pracy i normalnego funkcjonowania, ale też pacjenci ze skrajną niewydolnością układu krążenia czekający na przeszczep serca. Większość to oczywiście osoby starsze z nadciśnieniem, po zawałach serca oraz po wszelkich operacjach kardiochirurgicznych.

Pracujący u nas fizjoterapeuci muszą mieć nie tylko szeroką wiedzę merytoryczną, ale także umieć rozmawiać z  pacjentami. Jak wspomniałam, większość z nich to osoby w podeszłym wieku, a one borykają się nie tylko z problemami zdrowotnymi. Bywają samotne lub mają niełatwe rodzinne relacje. Często słyszymy, że brakuje im pieniędzy na leki albo proszą o zapisanie ich na wizytę kontrolną po wypłacie emerytury, bo wcześniej nie będą miały za co kupić biletów na autobus czy pociąg, jeśli są spoza Warszawy. Fizjoterapeuta musi umieć odnaleźć się w takiej rozmowie.

Kiedy zaczynacie pracę z pacjentem będącym po operacji?

Już w dobie zerowej, czyli w ciągu pierwszych 24 godzin po zabiegu na oddziale pooperacyjnym. Zespół fizjoterapeutów pracujący z tego rodzaju chorymi bierze udział w porannych odprawach lekarskich, podczas których  otrzymuje informacje, co się w ostatnich godzinach działo z pacjentami i co mogą w danym dniu z nimi robić. Nie dajemy pacjentom odpocząć! Wielu  chorych ma zakodowane w głowie jeszcze te stare metody rehabilitacji, zgodnie z którymi pacjent po zawale przez 6 tygodni mógł tylko leżeć, więc gdy przychodzimy, żeby z nimi ćwiczyć, słyszmy: „Ćwiczyć? Ze mną? Ja mam ćwiczyć?! Proszę pani, ja mam chore serce!”. I wtedy tłumaczymy, że my wiemy, że mają chore serce i właśnie dlatego teraz będziemy ćwiczyć.

Przyjmujecie pacjentów zarówno leżących w szpitalu, jak i ambulatoryjnych?

W Instytucie oferujemy pełen zakres usług. Do Ośrodka Rehabilitacji Dziennej pacjenci przyjeżdżają na treningi z domów. Są to osoby w lepszej kondycji. Mamy też Klinikę Rehabilitacji, gdzie zajmujemy się najczęściej pacjentami starszymi, z licznymi chorobami współtowarzyszącymi, które muszą leżeć w szpitalu. Prowadzimy także rehabilitację hybrydową. Pacjentów przygotowujemy do niej w szpitalu – uczymy poprawnego wykonywania ćwiczeń, analizujemy, jak na nie reagują, a także instruujemy zarówno pacjenta i jego rodzinę, jak obsługiwać urządzenie do monitoringu EKG, które dostaje do domu.

Do czego służy?

Daje możliwość bezpiecznych ćwiczeń pod kontrolą EKG wszędzie, nawet na wakacjach. Pacjenci mierzą sobie sami ciśnienie, przeprowadzają pomiar EKG, a wyniki przesyłają do nas. Na tej podstawie  są dopuszczani  bądź niedopuszczani do treningu w danym dniu. To bardzo wygodna formuła. Bywa też źródłem zabawnych historii. Mieliśmy jakiś czas temu pacjentkę po zawale, która nie miała wielkiej ochoty ćwiczyć, ale wiedziała, że nie może po prostu skłamać, że ćwiczyła i przesłać nam pomiaru wykonanego podczas oglądania TV. Ale do ćwiczeń skora była za to jej córka, osoba stosunkowo młoda i zdrowa…

Której wyniki do Państwa wysłano?

 Tak. Pacjentka była bardzo zdziwiona, że jesteśmy w stanie to rozpoznać.

To urządzenie może monitorować stan pacjenta 24/h czy tylko w trakcie ćwiczenia?

Analizujemy zapisy EKG przed rozpoczęciem ćwiczeń (aby dopuścić pacjenta do treningu) oraz w ich trakcie i po zakończeniu. Obecnie prowadzimy  testy nowych systemów, które umożliwiają podgląd EKG online podczas ćwiczeń. W pakiecie możemy skonfigurować także inne urządzenia zwiększające bezpieczeństwo naszych pacjentów, np. aparat do mierzenia ciśnienia, wagę, pomiar glukozy, temperatury, saturacji. Dłuższy monitoring jest bardzo kosztowny i nie chodzi tylko o sam zakup sprzętu, czy odpowiednie zabezpieczenie i utrzymanie danych w chmurze. Dużym obciążeniem finansowym jest także zapewnienie 24-godzinnego dyżuru specjalisty z którym pacjenci mogliby się  konsultować w przypadku pogorszenia samopoczucia.

Jak wygląda taki przenośny aparat do EKG? Ma te wszystkie kable, w które wyposażone jest standardowe urządzenie? Nie ogranicza ruchów?

To jest tylko pięć elektrod (szkolimy pacjenta, jak je zakładać),  a w nowszych systemach nawet mniej, sam aparat jest wielkości może 1/3–¼ telefonu komórkowego. Pacjenci przypinają aparat do paska lub wieszają w pokrowcu na szyi. W ten sposób mogą realizować niemal każdą aktywność, np. nordic walking, marsze, jazdę na rowerze, bieganie czy ćwiczenia w domu.

Brzmi to wszystko bardzo nowocześnie i propacjencko. NFZ za to płaci?

Telerehabilitacja jest refundowana od kilku lat. Pacjent wychodząc ze szpitala, dostaje wybór, czy woli przyjeżdżać na fizjoterapię do Instytutu, czy ćwiczyć w domu. Liczba treningów jest taka sama w obu przypadkach. Niektórzy wybierają dojazdy z obawy, że w domu może im się coś stać lub będą źle ćwiczyć, a tak są pod nadzorem fizjoterapeuty i lekarza. A z drugiej strony nam łatwiej podjąć decyzję o zwiększeniu obciążeń treningowych, gdy widzimy regularnie naszych chorych,  łatwiej też nam pacjentów zmobilizować.

Powiedzmy sobie szczerze, mało kto jest w stanie sam zmobilizować się do wysiłku. A jak już się umówimy na wizytę, to głupio odpuścić…

Ależ oczywiście. Wszyscy wiemy, że aktywność fizyczna jest ważna, że zapobiega chorobom cywilizacyjnym, pomaga utrzymać odpowiednią masę ciała itd., ale kto z nas ćwiczy regularnie? Wiem po sobie, jak ciężko jest się zmobilizować do ćwiczeń w domu, gdy mam wreszcie chwilę dla siebie, czyli o godz. 22. Powstają już na szczęście badania naukowe na temat metod mobilizacji pacjentów do treningu.

Wspomniała Pani też o lęku pacjentów, że w czasie ćwiczeń może im się coś stać.  Problemy kardiologiczne, przebyty zawał, mogą być dla człowieka wydarzeniem traumatyzującym.

Mniej więcej 30 proc. naszych pacjentów cierpi na zaburzenia depresyjne czy stany lękowe. Boją się kolejnego zawału czy zasłabnięcia. I ten lęk bywa na tyle silny, że tłumaczenia, że proponowane przez nas ćwiczenia nie zagrażają sercu, nie zawsze działają. W pełni to rozumiemy, ci ludzie czasem otarli się przecież o śmierć.

Często trafiają się pacjenci, którzy rezygnują z terapii?

Jeśli już się zapiszą i dostaną na fizjoterapię, to ją kończą. Jeśli ktoś rezygnuje, to z naprawdę z powodu wyjątkowych zdarzeń losowych. Inną kwestią jest to, co robi pacjent po zakończeniu fizjoterapii. Każdy otrzymuje zalecenia dotyczące aktywność fizycznej. Czy ich przestrzegają? Myślę, że większość osób bez nadzoru nie ćwiczy. Nie chodzi o to, aby ktoś raz w tygodniu poszedł na spacer, tylko ćwiczył 3–5 razy w tygodniu po 30–60 minut. Ważne, aby pacjent otrzymał od nas konkretne zalecenia, bo sama informacja „proszę ćwiczyć” – nic nie daje. Ale na przykład informacja, że dziennie powinien wykonywać 8 tys. kroków, zadziała o wiele lepiej. To już jest konkretny cel.

Czy zauważa Pani różnice pomiędzy kobietami a mężczyznami, jeśli chodzi o stan zdrowia, rodzaje schorzeń?

Stanowczo! Wśród pacjentów mamy znacząco więcej mężczyzn. U mężczyzn znacznie wcześniej zwiększa się ryzyko zachorowania – już po 45. roku życia, u  kobiet nieco później – dopiero po 55. Z panami jest ciężko, bo często w ogóle o siebie nie dbają, potrafią bagatelizować najpoważniejsze sygnały. Uwaga, historia prawdziwa: Rozmawiam z pacjentem po zawale. Jak zawsze pytam, w jakich okolicznościach do niego doszło, czy długo choruje. Pytać nie musiałam, bo od razu widziałam, że pan  pije alkohol nie tylko od święta i jest bardzo zaniedbany zdrowotnie. Pacjent mi wyjaśnił, że gdy dostał bólu wieńcowego, to wypił sobie ćwiartkę wódki, bo on wie, że alkohol rozszerza naczynia krwionośne. No niestety, to leczenie zawiodło i musiał dzwonić po pogotowie.

Kobiety bardziej o siebie dbają, częściej wykonują badania kontrolne. I wiedzą, jakie biorą leki, a mężczyźni niekoniecznie. Gdy pytam panów, jakie przyjmują leki, odpowiadają albo „ja nie wiem, żona wie”, albo „mała żółta, duża różowa i taka biała, co dzielę na pół”. Natomiast jeśli przyjdzie żona, to ona wie wszystko. Gdy pacjenci wypełniają ankiety dotyczące np. jakości życia, depresji, nieraz widzę, że robi to za nich żona. Gdy pytam, czemu mąż sam nie wypełnia dokumentów dotyczących własnego zdrowia, żona odpowiada: „Przecież ja lepiej wiem niż on, jak on się czuje”.

To chyba też częściej zdarza się u mężczyzn niż kobiet, że gdy przytrafia im się tak trudne doświadczenie jak zawał, postanawiają udowodnić sobie i całemu światu, że są w pełni sił.

Niestety panowie lubią szarżować. Pacjent po ciężkim zawale pyta mnie, czy może nurkować z butlą. Tłumaczę, że nurkowanie jest dla niego przeciwskazane. Na co słyszę, że jego to nie obchodzi, będzie nurkował, bo lubi.

Moje ulubione rozmowy z pacjentami dotyczą seksu. Panowie się zawsze zbierają do tej rozmowy i zachowują trochę jak nastolatki.  Zawsze się wzajemnie podpuszczają. „Ale to mi już nic nie wolno? Pić kawy nie wolno? Pić alkoholu nie wolno? I może seksu mi nie wolno…”. Przeprowadzamy wtedy rozmowę edukacyjną, która dotyczy nie tylko tego, kiedy pacjent może tę aktywność wznowić, ale też jak to robić (jak pozycja jest dla niego bezpieczna).

Jak to jak?

 Wielu mężczyzn po incydentach kardiologicznych ma problemy z erekcją. Często  twierdzą, że są to skutki uboczne leków. Nie myślą o tym, że przez wiele lat pracowali na zmiany miażdżycowe. Palili, pili, jedli golonkę, nie ruszali się z kanapy i to skutkuje właśnie zwężeniem wszystkich tętnic. Tłumaczę, że pierwszym objawem miażdżycy mogą być właśnie zaburzenia erekcji, które są zauważalne nawet u 40-latków. Pacjenci kardiologiczni prawie zawsze chcą wrócić do aktywności seksualnej – i bardzo dobrze, bo poprawia ich zadowolenie z życia. Ale niektórzy są w takim stanie, że jedyne, na co mają siłę, to spokojny spacer czy podstawowe aktywności życiowe. Pojawia się też lęk, że podczas seksu mogą dostać zawału, a wbrew pozorom to ryzyko jest niewielkie. Zmiana pozycji, pozwolenie na przejęcie inicjatywy drugiej osobie, mogą sprawić, że zmęczą się o połowę mniej niż zwykle. I podkreślamy, żeby nie pomijać gry wstępnej, bo to taki odpowiednik rozgrzewki przed treningiem. Powoli wzrastają ciśnienie i tętno, a organizm jest przygotowany do większego wysiłku.

Czytałam kiedyś o badaniach, z których wynikało, że zawał podczas seksu ze stałą partnerką czy partnerem raczej się nie zdarza, ale serce może poważnie zaszwankować podczas zdrady.

Oczywiście, zawsze podkreślam, że powrót do seksu  jest bezpieczny, ale ze swoją partnerką czy partnerem. Wynika to z tego, że przy nowej osobie, nierzadko jeszcze sporo młodszej, pacjent za nic w świecie nie przyzna się, że źle się czuje. Będzie chciał się pokazać od jak najlepszej strony, że jest w pełni sprawni fizycznie. Żonie się przyzna, pójdzie wziąć leki, ale 25-latce za żadne skarby tego nie powie. Do tego przed takim spotkaniem pojawi się jakieś winko i niekoniecznie lekkostrawne jedzenie. Dodajmy stres związany ze zdradą i niestety może dojść do tragedii.

Pacjenci niekoniecznie umieją rozmawiać o seksie. A fizjoterapeuci?

Najczęściej podczas prowadzonych przeze mnie kursach  organizowanych przez KIF nie mam w planach rozmów na temat seksu, bo głównym tematem jest planowanie terapii i badania diagnostyczne. Mówię, że jak zostanie nam trochę czasu, to na koniec o tym opowiem. I zawsze się okazuje, że fizjoterapeutów to najbardziej interesuje, bo mierzą się z tymi pytaniami na co dzień, a raczej kluczeniem wokół nich. Nam też ciężko jest dobrać odpowiednie słowa, aby to nie był medyczny wykład, a kulturalnie przeprowadzona rozmowa na intymny temat. Nie tylko fizjoterapeuci, ale i lekarze mają problem z rozmawianiem na ten temat. Jak pacjent sam nie pyta, to najczęściej go nie poruszamy. Uważamy, że to sprawa bardzo delikatna, nie chcemy urazić pacjenta, zakładamy, że może nie chcieć o tym rozmawiać, bo jest zbyt chory i nie w głowie mu takie sprawy.

W Instytucie Kardiologii wszczepia się pacjentom pompy wspomagające pracę lewej komory serca. Pompa jest wczepiona do komory serca i wypompowuje krew do aorty. To bardzo wygodne urządzenie, pacjent może z nim wyjść do domu i czekać bezpiecznie na przeszczep serca. Niestety pompa jest połączona specjalnym przewodem z zewnętrznym sterowaniem i zasilaniem. Kabel wychodzi pacjentowi z brzucha i jest na stałe wpięty do sterownika. Całe urządzenie zewnętrzne waży około 3 kg. Nie da się go nie zauważyć w sytuacji intymnej. W Instytucie prowadziliśmy badania dotyczące aktywności seksualnej osób z takimi urządzeniami. Początkowo myślałam, że nie będą oni chcieli rozmawiać o swoich sprawach intymnych. To osoby czekające na przeszczep serca, poważnie chore. Jednak prawie wszyscy nasi podopieczni wzięli udział w projekcie, zachęciły ich na pewno konsultacje u prof. Zbigniewa Lwa-Starowicza. W Polsce jest takich pacjentów jest kilkuset, a niektórzy z nich to nawet 18-latkowie. Na pompach pacjenci bardzo się poprawiają. Przed wszczepieniem urządzenia niektórzy nie są w stanie przejść więcej niż kilka metrów, a potem wracają do codziennych aktywności, spacerów, pracy umysłowej, więc też i zaczynają ponownie myśleć o aktywności seksualnej. I tu wracamy do czasu, kiedy można rozpocząć aktywność seksualną,  bezpiecznej pozycji dla pacjenta i jego urządzenia, które musi być zabezpieczone, aby np. nie spadło z łóżka. Myślę, że nasi pacjenci wiele skorzystali dzięki programowi.

Czy wśród Waszych pacjentów pojawia się dużo osób w wyniku powikłań po COVID-19?

Nie, nie ma ich wielu, ale my też nie prowadzimy rehabilitacji pocovidowej. Ale wcale nie potrzeba covidu, aby pacjent miał ciężkie powikłania kardiologiczne po przebytej infekcji. Wystarczy niedoleczona grypa. Ciągle reklamuje się produkty dostępne bez recepty. Jesteś chory? Nie ma problemu, łyknij tabletkę, pozbędziesz się temperatury, kaszlu i do pracy! A takie niedoleczone infekcje mogą powodować powikłania w postaci uszkodzenia mięśnia sercowego. Zresztą nie tylko one – naszymi pacjentami bywają młodzi ludzie zażywający dopalacze czy narkotyki. Niestety te sytuacje trafiają się coraz częściej.

A czy zauważyła Pani zmiany dotyczące wieku pacjentów?

Na pewno mamy coraz starszych pacjentów, bo leczymy coraz lepiej. Kiedyś przy bardzo ciężkim zawale pacjenci umierali (stosowano tylko leczenie farmakologiczne), a teraz chorzy trafiają do pracowni hemodynamiki, gdzie poszerza się naczynia wieńcowe  i wstawia stenty, potem pacjent może mieć kolejny zawał i kolejne stenty. Bardzo szybko wraca do dobrego samopoczucia. Kiedyś 80-latków nikt nie chciał operować, a dziś robi się to coraz częściej. Pacjenci po 90. u fizjoterapeuty kardiologicznego to nic nadzwyczajnego.

Na co powinien zwracać uwagę fizjoterapeuta, który zajmuje się pacjentem ortopedycznym czy neurologicznym, ale mającym przy okazji schorzenia kardiologiczne?

Kiedy prowadzę zajęcia poświęcone pracy  z pacjentem kardiologicznym zawsze pytam uczestników, gdzie pracują, z jakimi pacjentami najczęściej się spotykają, to na palcach jednej ręki można policzyć tych, którzy pracują na kardiologii.

Na przykład wiemy, że jeśli pacjent rehabilitowany z powodu złamania  nogi jest dodatkowo po zawale, a ma tętno spoczynkowe wyższe niż 120 uderzeń na minutę – nie możemy z nim ćwiczyć. Poza częstotliwością tętna ważna jest też jego regularność. Jeśli jest nieregularne – należy skonsultować się z lekarzem, który zdecyduje, czy w danym przypadku możemy rozpocząć ćwiczenia. Kolejny punkt to pomiar ciśnienia.  Często pacjent nawet nie jest świadom, że ma nadciśnienie, a przy ciśnieniu skurczowym w spoczynku większym niż 180 mmHg, a rozkurczowym większym niż 110 mmHg, nie wolno rozpocząć ćwiczeń. Nie zapominajmy o tych podstawowych badaniach, także ze względu na własne bezpieczeństwo. Może się okazać, że w trakcie ćwiczeń czy nawet już po zakończeniu wizyty pacjent źle się poczuje, wtedy może nas oskarżyć, że doprowadziliśmy do zagrożenia jego życia. Prawnik wyciągnie wszystko. Pytanie o parametry będzie podstawowe.

Dla pacjenta kardiologicznego bezpieczny jest wysiłek umiarkowany. Może ćwiczyć z oporem, mogą to być treningi wytrzymałościowe czy ćwiczenia ogólnokondycyjne. Aby treningi były bezpieczne, zawsze prośmy pacjenta, aby zgłaszał pojawiające się ewentualne dolegliwości, przerwijmy ćwiczenia, gdy pojawią się zawroty głowy, pacjentowi zrobi się słabo czy odczuje bóle w klatce piersiowej, oceniajmy zmęczenie na przykład za pomocą  skali Borga (od 0 do 10) albo testu mowy. Trudne sytuacje naprawdę nie zdarzają się często u ustabilizowanego pacjenta będącego pod kontrolą lekarza. Pacjent kardiologiczny to nie jajko, którego lepiej nie tykać, bo się zaraz rozbije. Nie ma się czego bać.

Jest nas 70 tyś., ale to wciąż za mało – mówi Bartosz Niedaszkowski, fizjoterapeuta. — Jesteśmy trzecią największą grupą medyczną po pielęgniarkach i lekarzach. Krajowa Izba Fizjoterapeutów zrobiła ogólnopolskie badania o rozpoznawalności zawodów. 40 procent wiedziało, że jest taki zawód. To załamujące. Fizjoterapeuta kojarzy się z masażystą, zabiegami w spa… A przecież my leczymy ludzi. Mamy kompetencje lekarskie. Ale nasze relacje z lekarzami to kompletny dramat. Wielu nawet nie wie, czym się zajmujemy.

Skasowany egzamin

Aby zostać fizjoterapeutą, trzeba skończyć pięcioletnie studia magisterskie i uzyskać prawo wykonywania zawodu. Nadaje je Krajowa Izba Fizjoterapeutów, która powstała dopiero w 2016 r. Wcześniej ten zawód nie był uregulowany.

— Mieliśmy duży bałagan, bo wiele osób podawało się za fizjoterapeutów bezprawnie. Dochodziło nawet do śmierci pacjentów – mówi dr hab. Maciej Krawczyk, fizjoterapeuta z Warszawy, były prezes Krajowej Izby Fizjoterapeutów. — W ciągu pięciu lat, kiedy byłem prezesem KIF, podpisałem prawie 80 doniesień do prokuratury na osoby wykonujące czynności fizjoterapeutyczne, które nie są fizjoterapeutami.

W celu wyrównania jakości usług od tego roku absolwenci studiów fizjoterapeutycznych, żeby uprawiać swój zawód, musieli zdać państwowy egzamin fizjoterapeutyczny. Rząd w ostatniej chwili jednak wycofał się z takiego rozwiązania, co wywołało w środowisku medycznym protesty. Czy na zniesieniu egzaminu zyskują pacjenci? — Wątpię. Chciałbym mieć pewność, że moją rodziną zaopiekuje się osoba, która ma najwyższe umiejętności. Potwierdzeniem tego miał być egzamin. Wydaje mi się, że im więcej wymogów w dostępie do zawodu, tym większa pewność, że mamy równy poziom nauczania w całym kraju — mówi Maciej Krawczyk.

— Ministerstwo Zdrowia tłumaczy, że to ułatwi dostęp do zawodu. A nasze środowisko fizjoterapeutów, że brak takiej weryfikacji wiedzy może doprowadzić do obniżenia kompetencji, jakości usług i spadku prestiżu tego zawodu — tłumaczy dr. hab. Natalia Morgulec—Adamowicz, dziekan Wydziały Rehabilitacji na warszawskiej AWF.

Według danych GUS Polacy wydają na fizjoterapię rocznie ok. 15 mld zł.

Spacer do drugiego pokoju

Czasami pacjenci, a nawet lekarze dziwią się, co tutaj robię — mówi Agnieszka Wójcik, od prawie 20 lat fizjoterapeutka na oddziałach onkologicznych i w hospicjach. — Myślą, że na oddziale paliatywnym człowiek tylko umiera, po co tam fizjoterapeuta. A to wielkie nieporozumienie. Jak się wsłuchać w potrzeby tych pacjentów, to można im pomóc.

Wójcik pracuje z ludźmi potwornie zniszczonymi przez chorobę, osłabionymi leczeniem. — Nieraz słyszę, że są zmęczeni już na widok fizjoterapeuty i na myśl o ćwiczeniach. A jednak trzeba ich przekonać do tego wysiłku, że warto, że to dla ich komfortu życia, które owszem, nie wiadomo, jak długo jeszcze potrwa — mówi Wójcik. — Szukam w ich życiu jeszcze jakiegoś celu, odwiedzin wnuczki, dziecka. Na przykład pracujemy, żeby pacjent samodzielnie mógł pójść do toalety i nie musiał się załatwiać w swoim łóżku przy innych.

Czasami proste czynności urastają do życiowych marzeń, które fizjoterapeuta pomaga spełnić. Kiedyś Wójcik spotkała 30-letniego mężczyznę z zaawansowanym guzem mózgu. Nie wstawał już z łóżka, ale jego marzeniem było odprowadzić jeszcze 7-letniego syna do szkoły. Dzięki ćwiczeniom udało się.

Ludzie w takich miejscach są tak schorowani, że boją się ruchu, a fizjoterapia to właśnie leczenie ruchem. Jedni obawiają się bólu, inni drżą o życie.

— Pracowałam z panem, który miał już przerzuty raka z płuc do kości. Tak bał się ruszyć, żeby nie zrobić sobie krzywdy, że tylko leżał w łóżku. Pomógł mi przypadek. Okazało się, że jest emerytowanym kierownikiem budowy. Akurat zaczęła się budowa widoczna z drugiego pokoju. Udało mi się go na tyle zmotywować i zrehabilitować, że wstał, nauczył się zakładać gorset i szedł do drugiego pokoju. Tam siadał przy oknie i znowu „kierował budową”. Wiem, że to może wydawać się małym osiągnięciem. Ale to podarowało mu kilka miesięcy życia. To dużo czy mało? Dla mnie bardzo dużo.

Wstać po udarze

Jan Sielczak ma 28 lat i od czterech lat pracuje z pacjentami ze stwardnieniem rozsianym, po udarach, z uszkodzonymi nerwami obwodowymi.

— W takich przypadkach nie można liczyć na szybkie efekty — mówi SIelczak. — Pierwszym wyzwaniem jest w ogóle „uruchomienie” pacjenta po udarze, bo wystarczy, że człowiek leży 3-4 dni, i już zaczyna się deficyt ruchowy, który trudno potem odwrócić.

Sielczak stara się jak najszybciej pionizować pacjenta. Im wcześniej to zrobi, tym mniejsze ryzyko zapalenia płuc albo przykurczów mięśni. Jego zdaniem to fizjoterapeuta najwięcej rozmawia z pacjentem i jego rodziną. — Lekarz ogranicza się do raportowania o stanie zdrowia, poza tym najczęściej przychodzi ze świtą, szybko, brak takiemu spotkaniu kameralności. A my przychodzimy na dłużej, mamy czas.

Jakie jest największe wyzwanie w pracy z takimi pacjentami? — W wielu przypadkach trzeba im uświadomić, że celem nie jest powrót do 100-procentowej sprawności, że to już przeszłość. Ale można się nauczyć z niedowładem ręki czy nogi. Może już nigdy nie wróci do biegania, ale jak będzie mocno pracował, to może będzie robił samodzielnie zakupy. Dla wielu to za mało i tych ciężko nakłonić do wysiłku.

Sielczak nie ukrywa, że polski pacjent nie jest przyzwyczajony do ruchu. — Często ćwiczenia, które proponują, są najcięższym treningiem od lat szkolnych. Słyszałem o pacjencie, który złożył skargę na fizjoterapeutę, bo ten kazał mu wykonywać ćwiczenia.

O seksie na kardiologii

— Kiedyś dominowało przekonanie, że pacjent chory na serce nie powinien za dużo się ruszać. W latach 60 było wręcz zalecenie, ze po zawale trzeba leżeć sześć tygodni. Ale to już przeszłość – mówi dr hab. Edyta Smolis, fizjoterapeutka, która pracuje w Narodowym Instytucje Kardiologii w Aninie z pacjentami ze schorzeniami układu krążenia.

Dzisiaj fizjoterapeuta zjawia się na OIMO-ie przy łóżku pacjenta na drugi dzień po zawale, operacji wszczepienia zastawek czy nawet przeszczepie serca. — Nie będę ukrywać, że niektórzy są zdziwieni, inni przerażeni. Nieraz słyszałam, jak na propozycję ćwiczeń pacjent po zawale broni się: proszę pani, co pani sobie wyobraża, przecież ja jestem chory. Jakby nie rozumiał, że właśnie dlatego się u niego zjawiam — śmieje się Edyta Smolis. — Niestety, często wymaga to interwencji psychologa, który rozmawia z pacjentem. Kiedy to nie pomaga, wzywam na pomoc lekarza. Ale większość pacjentów na nasz widok się cieszy, bo uznają, że to znaczy, że stan ich zdrowia się poprawił.

Dużo rozmawia z pacjentami, jak powinni zmienić swoje dotychczasowe nawyki, pojawia się też temat seksu. Sami pacjenci krępują się o tym mówić. — Jest dużo lęku: czy seks może spowodować ponowny zawał, kiedy mogą zacząć współżycie, jakie są preferowane pozycje? Pomagamy im je dobrać w zależności od schodzenia — mówi Smolis. — Oceniamy po wynikach wydolnościowych, czy pacjent może podjąć współżycie. Żeby było jasne: żadnych przeciwwskazań w tym zakresie nie ma. Żartujemy, że żadne wymówki z obu stron nie mają naukowego uzasadnienia.

Również na kardiologii wielkim wyzwaniem jest motywowanie chorych. Smolis mówi, że około 30 procent pacjentów w pierwszym etapie ma stany depresyjne. — Choroby kardiologiczne powodują, że ludzie muszą często zmienić styl życia, swoje przyzwyczajenia. Nie mogą się z tym pogodzić i załamują się, mają poczucie niesprawiedliwości — mówi. — A ćwiczyć trzeba.

Smolis nie ukrywa, że część pacjentów jest po prostu leniwa. Uważają, że skoro biorą lekarstwa, to już się leczą. — Raz pracujesz z rolnikiem, raz z profesorem i każdego inaczej trzeba motywować. Kiedyś rolnik nie chciał ze mną ćwiczyć, odmawiał wszystkiego. Przekonał się dopiero, kiedy zapytałam, czy chciałby jeszcze kiedyś karmić swoje zwierzęta i kosić łąkę.

Smolis ma też zastrzeżenia do relacji w szpitalach między fizjoterapeutami a lekarzami. — Traktują nas z góry, nie ufają, często brakuje współpracy — mówi. — Sama tego doświadczyłam: mam tytuł doktora habilitowanego, wykładam na Akademii Wychowania Fizycznego, a i tak wielu lekarzy nie ma do mnie zaufania. Bywały sytuacje, w których widziałam, że zalecane przez nich ćwiczenia w danym momencie nie są wskazane, bo pacjent np. zamiast podwyższonego tętna miał coraz słabsze, pojawiały się zaburzenia rytmu serca. A lekarz upierał się przy swoim.

Kręgosłup, kolana i biodra

A z czym przychodzi polak do klasycznego gabinetu fizjoterapeuty?

— Problem z kolanami, biodrami, barkami, kręgosłupem, urologiczno-ginekologiczne — wylicza Bartosz Niedaszkowski, prowadzący prywatną praktykę. Nie ukrywa, że większość Polaków chce zapłacić, położyć się na stole i czekać, aż fizjoterapeuta wykona za nich pracę. — Uznają, że już samo zjawienie się w gabinecie wyczerpało ich energię i zapał. Reszta jest w moich rękach. Jakby nie mieli świadomości, że oni sami odpowiadają za stan swego zdrowia.

Najtrudniejsze są nierealne oczekiwania pacjentów. — Osoba aktywna fizycznie, która swoim treningiem przez 20-30 lat doprowadziła jakąś część ciała do poważnego uszkodzenia, zmian zwyrodnieniowych, przychodzi i mówi, żebym coś zrobił, bo ona dalej chce uprawiać swój sport. No dramat — mówi Niedaszkowski.

Nie ukrywa, że on i całe środowisko fizjoterapeutów mają mnóstwo robot, bo nasza kultura pracy oparta jest dzisiaj wielogodzinnym siedzeniu, co jest zabójcze dla organizmu i wbrew budowie anatomicznej człowieka. Odbija się to na kręgosłupie. Biodra i kolana odzywają się, kiedy ludzie orientują się, że w ich życiu jest za mało ruchu, i po latach ślęczenia przy biurku próbują to energicznie nadrobić.

Przyznaje też, że pacjenci potrafią być trudni. — To nie tylko fizyczny wysiłek, ale też nieustanne rozmowy, które są częścią naszego zawodu. A Polak uwielbia narzekać, obciążać innych swoimi problemami. Jak pracujesz po 12 godzin to masz już czasami dość — mówi i dodaje: — Fizjoterapeuci pracują za dużo. Kolega miał etat w szpitalu i dorabiał w prywatnym gabinecie. Nie wytrzymał, wyjechał do Norwegii, gdzie ma zapisane w kontrakcie, że może pracować od 9 do 13:30. Jeśli weźmie dodatkowe wizyty, traci pracę, bo pracodawca chce mieć fizjoterapeutę wypoczętego, pełnego energii i pomysłów. A większość z nas pracuje ponad siły.

Hellozdrowie.pl 10.03.2023

Igor Jarzemski przeszedł zawał mięśnia sercowego: „To był nagły, gwałtowny, incydent. Potrzebna była kilkukrotna reanimacja”. O tym, na czym polega rehabilitacja kardiologiczna, opowiada dr Natasza Krauze

Henryka Tomala i Igor Jarzemski przeszli zawał mięśnia sercowego. W powrocie do pełnej sprawności pomogła im rehabilitacja kardiologiczna. – Wielu pacjentów kardiologicznych, w tym po zawałach serca, może korzystać z takiej formy rehabilitacji do końca życia. Taką możliwość daje im NFZ – mówi ich fizjoterapeutka dr n. med. i dr n. o zdr. Natasza Krauze.

Igor: „Zawał całkowicie mnie odciął”

Igor Jarzemski, fizjoterapeuta z Otwocka, ma 47 lat. Wysportowany, o szczupłej sylwetce, bez obciążeń kardiologicznych. – To był nagły, gwałtowny, incydent. Niespodziewanie zatrzymała mi się akcja serca – w taki sposób opisuje zawał, który przeszedł pół roku temu. Wcześniej – żadnych sygnałów ostrzegawczych. Przynajmniej tak mu się wydawało. Dziś przyznaje, że dwa lata przed zawałem zaniedbał swoje zdrowie – mało spał, każdego dnia towarzyszył mu stres. Serce nie wytrzymało – doszło do pęknięcia blaszki miażdżycowej. W tętnicy wieńcowej zrobiła się mała rana, która zaczęła się zabliźniać. Dodajmy do tego podwyższony cholesterol – te czynniki spowodowały, że serce Igora się zatrzymało. Potrzebna była kilkukrotna reanimacja. – Zawał całkowicie mnie odciął. Wybudzono mnie po dwóch dniach. To był obrazek jak z „Seksmisji” – wspomina.

Gdy leżał w warszawskim szpitalu na Banacha, zaproponowano mu udział w programie kompleksowej opieki kardiologicznej „KOS Zawał”, adresowanym do pacjentów po zawale serca. To program finansowany przez NFZ, obejmujący m.in rehabilitację kardiologiczną. Trzy tygodnie po wypisaniu do domu rozpoczął turnus rehabilitacyjny. Dla mężczyzny, zawodowego fizjoterapeuty, ważne było, aby oddać się w ręce specjalistów, a nie leczyć się samemu. – Postanowiłem wykonywać polecenia specjalistów, nie dyskutować z nimi. Wszedłem w rolę pacjenta.

Turnus zaczął się próbą wysiłkową, która określiła wydolność Igora. Po 3 tygodniach codziennych ćwiczeń badanie zostało powtórzone. Porównanie wyników pozwoliło pacjentowi ocenić samego siebie. Poznał bezpieczne granice, w których może podejmować wysiłek.

– Podczas rehabilitacji kardiologicznej pacjent zyskuje świadomość własnego ciała. Dzięki monitorowaniu przez terapeutę dowiedziałem się, w jakich granicach może bić moje serce, jaka jest dla mnie odpowiednia intensywność wysiłku. Nawet jeśli pacjentowi wydaje się, że może ćwiczyć z większą mocą, rehabilitant zastopuje go w odpowiednim momencie.

Po pierwszym turnusie nastąpiła zdecydowana poprawa. Dziś Igor Jarzemski wciąż trenuje, pamiętając o radach terapeutów. Wrócił do pracy, ale w mniejszym wymiarze godzin.

Henryka: „Na rehabilitacji wyciskają mnie jak cytrynę”

Henryka Tomalak, emerytka z Warszawy, pacjentka po 4 zawałach. Pierwszy przeszła w wieku 68 lat, półtora roku później nastąpił drugi, a trzy miesiące później kolejny. Czwarty zawał miała pół roku temu. – Po nim zaczęłam się bać, czy dam radę przeżyć – mówi.

Wcześniej nawet się nie przeziębiała. Prowadziła intensywny tryb życia. Po ukochanych polskich górach potrafiła wędrować czternaście godzin na dobę. W szpitalu na Banacha dowiedziała się, że predyspozycje do zawału mogą mieć podłoże genetyczne – podejrzewa, że za jej problemy kardiologiczne odpowiedzialne są geny po pradziadku.

Po każdym zawale lekarze wszczepiali jej stenty, których zadaniem jest udrożnienie tętnic wieńcowych. Wszystkie bardzo szybko zarastały, tak jakby organizm świadomie odrzucał obcy element. Zaczęła szukać innych rozwiązań. Lekarze skierowali ją na rehabilitację kardiologiczną. Jest po trzeciej serii ćwiczeń.

– Za każdym razem rehabilitacja trwała minimum 3 tygodnie. Ćwiczyliśmy codziennie, oprócz weekendów. Terapeuci wyciskali mnie jak cytrynę. Myślę, że dostrzegli we mnie dobry materiał do współpracy – nie wszyscy pacjenci podejmują ten wysiłek. Wielu nie wierzy w sens rehabilitacji kardiologicznej. Ja wierzę – mówi, dumnie prezentując osiągnięte efekty. Wcześniej, aby pokonać kilkaset metrów, musiała robić kilka przerw. Znosiła komentarze przechodniów: „O, idzie pijana baba!”. Dziś pokonuje 5-kilometrowy dystans bez zadyszki.

Pani Henryka wciąż korzysta z rehabilitacji. Trening zaczyna od rozgrzewki, potem wsiada na rowerek stacjonarny. Po 15-minutowej przerwie zaczyna się gimnastyka, która trwa od 30 do 45 minut. Następnie odbywają się ćwiczenia rozciągające i relaksujące. Ten moment jest dla kobiety bardzo ważny, ponieważ pozwala na wyciszenie.

Fizjoterapeuci ustalili pani Henryce zakres ćwiczeń – dzięki temu może również trenować w domu. – Ruch to dla serca coś wspaniałego. Ale trzeba mieć motywację. Ja mam. Chcę jeszcze pożyć! Dziękuję moim fizjoterapeutkom za wszystko.

Ekspertka o fizjoterapii kardiologicznej

O tym, na czym polega rehabilitacja kardiologiczna, rozmawiamy z dr n. med. i dr n. o zdr. Nataszą Krauze, fizjoterapeutką, pracującą w Uniwersyteckim Centrum Klinicznym Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego w Klinice Kardiologii.

Czym jest fizjoterapia kardiologiczna?